Adli Psikoloji – Adli Psikolog : Mesleki Tanıtım

Herkese selamlar! Sizin de adli psikoloji alanına merakınız var mı? Öyleyse bu yazı tam size göre, lütfen içeri buyurun. Bugün sizlere psikolojinin alt alanlarından biri olan adli psikoloji ve bu alanda uzmanlık yapan adli psikologlardan bahsedeceğim. Psikoloji biliminin taze kanlarından biri olan adli psikoloji, alandaki pek çok öğrencinin de ilgisini çekerek tanınmaya devam etmektedir. Hal böyle olunca bize de adli psikolog olmaktan bahsetmesek kalıyor. O halde başlayalım…

Adli Psikoloji Nedir?

Amerikan Psikoloji Birliği’ne göre adli psikoloji, hukuk sistemini içeren durumlara psikoloji biliminin ilke ve tekniklerinin uygulanmasıdır. Bu uygulamalar arasında psikolojik ölçme ve değerlendirme, bilirkişilik, mağdur ve sanıkla görüşme, sanıklarda cezai ehliyetin tespiti konusunda katkıda bulunma, mahkemeye rapor sunma, hükümlülerin rehabilitasyonu ve suçlu profilinin oluşturulması gibi pek çok çalışma yer almaktadır. Kısacası adli psikoloji, adalet mekanizmasının işleyişine çok değerli katkılar sağlayan bir uzmanlık alanıdır.

Adli psikoloji alanıyla tanıştığımıza göre şimdi adli psikologları tanıma zamanı!

Adli Psikoloji’nin Tarihine Kısa Bir Bakış

Adli psikoloji, suç, suçluluk, adalet sistemi ve hukuk ile ilgili psikolojik prensipleri ve yöntemleri inceleyen bir alandır. Bu alandaki çalışmalar, suçluların davranışlarını anlamak, suç riskini değerlendirmek, tanıkların ve mağdurların ifadelerini değerlendirmek, adalet sistemine yardımcı olmak ve hukuki süreçlerde psikolojik danışmanlık yapmak gibi konuları kapsar.

Adli psikolojinin kökenleri, 19. yüzyılın ortalarına dayanmaktadır. İlk dönemlerde, suçluların zihinsel durumları üzerine yapılan çalışmalarla başlamıştır. Cesare Lombroso gibi bilim insanları, suçluların fiziksel özelliklerini inceleyerek suçluluğun biyolojik belirtilerini araştırmışlardır.

20. yüzyılın başlarında, psikoloji ve hukuk arasındaki ilişki daha da derinleşmiş ve adli psikolojinin temelleri atılmıştır. Bu dönemde, suçlu profilleri oluşturma, tanık ifadelerinin güvenirliliği, mahkumların rehabilitasyonu ve suç riski değerlendirmesi gibi konularda psikolojik çalışmalar yapılmıştır.

Günümüzde adli psikoloji, suçluların değerlendirilmesi, şahitlerin ifadelerinin analizi, çocuk mahkemelerinde psikolojik destek, cezaevinde rehabilitasyon programları gibi çeşitli alanlarda uygulanmaktadır. Adli psikologlar, hukuk sistemine yardımcı olmak, adaletin sağlanmasına katkıda bulunmak ve suçluların topluma yeniden entegrasyonunu desteklemek için çalışmaktadırlar. Bu süreçte, adli psikolojinin yöntemleri ve uygulama alanları sürekli olarak gelişmekte ve değişmektedir.

Adli Psikolog Kimdir?

Adli psikolog, psikoloji bilimine ait bilgi birikimini hukuk sisteminin ilgili alanlarında uygulayan profesyoneldir. Adli psikologlar; hukukçular, güvenlik güçleri ve tıp doktorları gibi diğer meslek grupları ile bir arada çalışmalarını yürütürler. Yazının devamında bahsedeceğim kurumlarda aldıkları aktif rollerle birlikte, akademik olarak da adli psikoloji biliminin gelişimine yönelik araştırmalar yürüterek bilgilerini sunmaktadırlar.

Peki, bir adli psikolog ülkemizde nerelerde çalışabilir? Şimdi de bu sorumuza cevap bulalım.

Adli Psikoloğun Çalışma Alanları

Adli psikologlar kamu personeli olarak İçişleri Bakanlığı ve Adalet Bakanlığı’na bağlı bazı birimlerde görev almaktadırlar. Adli psikologların çalıştığı yerleri şu şekilde sıralayabiliriz:

• Adalet Sarayı
• Adli Tıp Kurumu
• Ceza İnfaz Kurumu
• Denetimli Serbestlik Büroları
• Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Amirlikleri
• Jandarma Çocuk Şubeleri

Ek olarak sivil toplum örgütleri ve üniversiteler de çalışma alanlarına dahildir. Buralarda çalışan bir adli psikolog, pek çok görev ve sorumluluklara sahiptir. Yazıya devam ederken bu görevlerden bahsetmenin tam sırası.

Adli Psikolog ve  Görevleri

Uygulama alanında çalışan bir adli psikolog pek çok görevden sorumlu olabilir. Adli psikoloğun kurumlara göre değişiklik gösterebilecek olası görevlerine göz atalım… Sanığın cezai ehliyetinin var olup olmadığına karar verilmesi sürecine katkı sağlar. Gerekli koşulları sağladığı takdirde mahkemelerde bilirkişi olarak görev alır. Mağdur ve sanıkla görüşmeler yaparak mahkemeye rapor sunar. Mağdur ve sanık üzerinde psikolojik ölçme ve değerlendirme yöntemlerini uygular.

Boşanma davalarında çocuğun velayeti için hem ebeveynlerle hem de çocukla görüşmeler yaparak mahkemeye rapor sunar. Polis memuru adaylarının istihdam sürecinde psikolojik değerlendirmelerini yapar. Ceza infaz kurumlarında bulunan psiko-sosyal yardım servislerinde hükümlü veya tutuklunun rehabilitasyonuna yönelik programlar yürütür. Ceza infaz kurumu personelleri için eğitim ve psiko-sosyal destek programları yürütür. Denetimli serbestlik bürolarında yükümlülerin var olan ihtiyaç ve risklerini belirler. Buna uygun iyileştirici bir takip ve denetim planı hazırlar. Bu plana yönelik çalışmalar yürütür. Ayrıca yükümlülerle bireysel görüşme ve grup çalışmaları yapar. Çocuk şubelerde ifadesi alınacak çocuklarla görüşme yapar ve rapor hazırlar. Ayrıca çocuklar ifade verirken orada bulunur.

Bununla birlikte uygulama alanı dışından da bahsetmek gerekir. Üniversitelerde akademik personel olarak çalışan bir adli psikolog farklı görevlere tabi olabilir. Bunlar;

• İşlenen suçları inceleyip analiz ederek adli bilimlere katkı sağlar.
• Suç, suçlu ve mağdur psikolojisi, suç işleme motivasyonu ve riski, suçu öngörme ve önleme, görgü tanıklarının bellek yanılsamaları ve benzeri konular hakkında araştırmalar ve projeler yürütür.

Adli Psikolog Olmanın Zorlukları

Adli psikolog çalışma alanları ve görevleriyle ilgili bahsettiklerimden de anlayacağınız üzere alanda çalışanların karşılaştıkları bireylerin çoğu suç işleyen, suça tanık olan veya suçun mağduru olan bireylerdir. Cinsel istismara uğrayan, şiddet mağduru veya çekişmeli boşanan bireylerle görüşmeler yapmak da bir adli psikoloğun psikolojik sağlamlığı açısından yıpratıcı olabilmektedir. Bununla birlikte hazırlanan raporlar, taraflar için ciddi önem arz etmektedir ve bu durum, adli psikolog için büyük bir sorumluluktur.

Yapılan görüşmelerde bireylerin anlattığı travmatik yaşantılar sebebiyle adli psikolog, ikincil travmatik stres veya dolaylı travmatizasyon deneyimleyebilir. Bu durum hem iş hem de sosyal hayatını olumsuz yönde etkileyebilir.

Örneğin; sinirlilik, düşüncelere dalıp gitme, artan uyarılmışlık hali gibi durumlar ikincil travmatik stres belirtileridir. Bununla birlikte dolaylı travmatizasyondan da şu şekilde bahsedebiliriz… Örneğin adalet sarayında çalışan bir adli psikolog, cinsel istismar mağduru çocuklarla görüşür. Bu tür vakalarla sık karşılaşması sebebiyle de çevresindeki insanlara eskiden güvenirken bu durum değişir. İnsanlara güvenmek artık onun için çok zordur.

Adli psikologlar ne kadar maaş alır?

Kamu personeli olarak çalışan bir psikolog için aylık maaş yaklaşık olarak 5000 TL’ye tekabül etmektedir. Uzman psikolog için ise maaş farkı cüzi miktardadır. Bununla birlikte üniversitelerde akademik personel olarak çalışan bir adli psikolog maaşı ise üniversiteden üniversiteye değişkenlik göstermektedir.

Nasıl adli psikolog olunur?

Normal şartlarda adli psikolog olmak için öncelikle bir üniversitenin psikoloji lisans programından mezun olmak ve daha sonra adli psikoloji yüksek lisans programında eğitim görmüş olmak gerekir. Ancak ülkemizde sahada çalışabilmeniz için bu şartlar aranmamaktadır.

Yukarıda bahsettiğim kurumlarda çalışabilmek için psikoloji lisans programını tamamlayıp KPSS’ye girmelisiniz. Sonrasında elde ettiğiniz puanla birlikte atama usulüyle bu kurumlarda çalışabiliyorsunuz. Sizden adli psikolojiye dair herhangi bir birikim veya yüksek lisans derecesi beklemiyorlar.

Bununla birlikte, adli psikoloji alanında uzmanlaşmak isterseniz aşağıdaki üniversite enstitülerinin yüksek lisans programlarına başvurarak adli psikoloji alanına dair eğitim görebilirsiniz.

Türkiye’deki Adli Psikoloji Yüksek Lisans Programları

Bu alanda yüksek lisans yapıp kendinizi geliştirmek isteyebilirsiniz. Belki ilgili bakanlıklara adli psikolog olarak atandıktan sonra adli psikoloji yüksek lisansı yapmak isteyebilirsiniz. İşte bu sebepler için birkaç yüksek lisans seçeneğini aşağıda sıralamak istedim:

• İstanbul Üniversitesi – Cerrahpaşa Adli Tıp ve Adli Bilimler Enstitüsü Sosyal Bilimler Anabilim Dalı
• Ankara Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Disiplinlerarası Adli Bilimler Anabilim Dalı Adli Psikoloji Yüksek Lisans Programı
• Üsküdar Üniversitesi Bağımlılık ve Adli Bilimler Enstitüsü Adli Bilimler Anabilim Dalı
• Çukurova Üniversitesi Bağımlılık ve Adli Bilimler Enstitüsü
• Acıbadem Üniversitesi Sağlık Bilimleri Enstitüsü Adli Bilimler Yüksek Lisans Programı

Burada ufak bir detay vermek isterim; Türkiye’de yalnızca Ankara Üniversitesi Adli Psikoloji yüksek lisans programı, sadece Psikoloji bölümü mezunlarını kabul ediyor. Diğer üniversitelerin yüksek lisans programları adli bilimlerle ilgili diğer disiplinlerden de öğrenci alımı yapıyor.

Son Sözler

Adli psikoloji, ülkemizde son yıllarda tanınan bir alan olması sebebiyle çok fazla bilgi birikimine ihtiyaç duymaktadır. Uygulama alanının neredeyse tamamının kamuyla sınırlı olması, yüksek lisans programlarının çok az olması ve her üniversitenin psikoloji lisans programında tanıtılmaması nedeniyle gelişim hızı aksamaktadır. Ancak bu alanda var olan uzmanlar yoğun çalışmalar yürütmekte ve eksiklikleri dile getirmektedirler. Dolayısıyla, alandaki adli psikolog sayısı ne kadar artar ve donanımlı bir şekilde sahaya çıkarsa, sistem değişmeye ve gelişmeye mecbur kalacaktır. Öyleyse siz neden gelişime yön veren adli psikologlardan biri olmayasınız?

Gitmeden önce sizlere, alana dair daha çok bilgi edinmenizi sağlayacak üç kitaptan oluşan bir seri önermek istiyorum. Serinin ilki olan Adli Psikoloji kitabına göz atabilirsiniz. Ayrıca Olağan Psikopatlar Kitap İncelemesi adlı yazıma da göz atmak isterseniz tıklayabilirsiniz. Herkese iyi okumalar!

Editörün Notu: Ceren Ceylan yazılarından devam etmek isterseniz The Queen’s Gambit İncelemesi adlı dizi analizine göz atabilirsiniz. Eğer daha fazla meslek tanıtımı isterseniz Rehabilitasyon Merkezinde Psikolog Olarak Çalışmak veya Anaokulunda Psikolog Olarak Çalışmak adlı yazılara tıklayabilirsiniz.

Bu yazı Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir. 

Editör: Selin Cennet Türker

Görsel Tasarım: Taner Türker

Kaynaklar

Akdaş, A. ve Oral, G. (2006). Akademik Bir Disiplin ve Uygulama Alanı Olarak Adli Psikoloji. Türk Psikoloji Yazıları, 9 (17), 71-90.

Kahil, A. ve Palabıyıkoğlu, N.R. (2018). İkincil Travmatik Stres. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 10 (1), 59-70.

Denetimli Serbestlik Hizmetleri Yönetmeliği. (2013, 5 Mart). Resmi Gazete (Sayı: 28578). Erişim adresi: https://www.resmigazete.gov.tr/eskiler/2013/03/20130305-7.htm

Emniyet Genel Müdürlüğü Çocuk Şube Müdürlüğü/ Büro Amirliği Kuruluş, Görev ve Çalışma Yönetmeliği. (2001, 13 Nisan). Resmi Gazete (Sayı: 24372). Erişim Adresi: http://cocukhaklari.barobirlik.org.tr/dokuman/mevzuat_diger/emniyetgenelmudurlugu.pdf

T.C. Adalet Bakanlığı Ceza ve Tevkifevleri Genel Müdürlüğü. (t.y.). Psiko-Sosyal Servis Genel Bilgi. Erişim adresi: https://cte.adalet.gov.tr/Home/SayfaDetay/psiko-sosyal-servis-genel-bilgi

Yorulmaz Medikolegal. (t.y.). Adli Psikoloji Nedir?. Erişim adresi: https://www.yorulmazmedikolegal.com/adli-psikoloji-nedir/

Ceren Ceylan

FSMVU | Psikoloji Istanbul