Selamlar sevgili Arşiv okuru, nasılsın? Bugün konumuz psikoterapide pek yeni sayılmayan ama son zamanlarda çok dikkat çeken beden odaklı çalışmalar olacak. Somatik deneyimleme üzerine konuşacağız. İçeriğimize giriş yapmadan önce seninle bir egzersiz yapalım istiyorum. Merak etme, öyle kondisyona ihtiyacın olmayacak, kolay ama etkili bir egzersizden bahsediyorum.
Egzersize başlayalım…
Hadi şimdi olduğun yerde rahatça oturabileceğin bir şekilde yerleş. Uyuyakalacak kadar rahat olma ama kendini mümkün olduğunca serbest bırak. Bir elinle diğer kolunun alt bölgesini tut ve nazikçe sık. Sonra üst kol bölgeni, omuzlarını, boynunu, baldırlarını, ayaklarını sık. Burada önemli olan onları ne kadar güçlü sıktığın değil, kaslarının sıktığın zaman içeriden nasıl hissedildiklerinin farkında olmaktır. Bu sayede kasların sertlik ya da yumuşaklıklarını tanımaya başlayabilirsin.
Genellikle gergin, kasılmış kaslar aşırı tetikte olma durumuyla ilgilidir. Yumuşak kaslar da hareketsizlik sistemlerinin baskısı altına giren bedenin nasıl çöktüğüne işaret eder. Yumuşak, odaklanarak dokunmak ve dayanıklılık egzersizleri ile bu kasları canlandırmayı öğrenebilirsin.
Bu Yazıda Sizi Neler Bekliyor?
Ortak Bir Payda Olarak Beden Sağlığı ile Ruh Sağlığı
Ruh ve beden sağlığının bir bütün olarak ele alınması gerektiğini savunan bazı görüşler var. Bu görüşler genel hatları ile yaşam olaylarının bilinçli ya da bilinçsiz olarak beden hafızalarımıza kazındığını ileri sürer. Psikoterapi odasında bilinçli anılar konuşma terapisi ile ele alınabilir. Ancak beden hafızasına kayıtlı bilinçsiz yaşantılar ne yazık ki gündeme gelememektedir. Bu nedenle, psikoterapide bedeni de işin içine katmak zihne atfedilen baskıyı azaltabildiği gibi stresli yaşam olayları ile baş edebilmek için doğal bir iç kaynak olarak bedenimizi kullanmamızı da öğretebiliyor.
Yazının başlangıcında beden bilincimizi artırma amacıyla yaptığımız bu egzersiz beden psikoterapilerinin tekniklerinden yalnızca küçük bir parça. Bu ve benzeri birçok teknik sayesinde bedenimizle kurduğumuz ilişkinin iyileştirici gücünü deneyimleyebiliriz. Nasıl olduğuna yazının devamında değineceğim. Öncelikle söylemem gereken şu: Psikoterapide bedeni merkeze alan tek bir yaklaşım yok. Ama bugün Türkiye’de eğitimlerine ulaşılabilir ve en çok adını duyduğumuz tekniklerden biri olan Somatik Deneyimleme ’den bahsedeceğim. Somatik Deneyimleme ’nin temel çalışma konusu olan travma hakkında kısaca bilgi vererek başlamak yanlış olmaz.
Travma Nedir?
Kişinin yaşadığı kaza, fiziksel zarara maruz kalma, tıbbi operasyon gibi birtakım yaşam olaylarından algılamış olduğu yaşam tehdidini travmatik yaşantı olarak tanımlayabiliriz. Travmalar maruz kalma yolu ile de yaşamlarımızda yer edinebilir. Buna örnek olarak yaşamı tehdit eden bir durumla karşı karşıya olan başka insanların yaşantılarına tanık olma verilebilir. Bu travmatik yaşantılar kişide korku, kaygı, çaresizlik ve dehşet hissi olarak kendini gösterebilir.
Travmatik yaşantıları ikiye ayırabiliriz.
Akut stres de denilen, travmatik şok, kişinin yaşamında herhangi bir zamanda karşılaştığı ani gelişen travmatik olaylardır. Depremler, kazalar, bir yakının kaybı gibi sürekliliği olmayan olaylardan travmatik şok olarak bahsedilebilir. Dr. Peter Levine, Kaplanı Uyandırmak isimli kitabının travmatik şok üzerine odaklandığını belirtiyor. Diğer bir deyişle bir olayda; inanç sistemlerimize karşı tehdit algılama söz konusu ise bu olay kişi için travmatik bir yaşantıdır. Bu noktada özellikle dikkat edilmesi gereken nokta, travmanın kişisel algı ve değerlendirmeler doğrultusunda tanımlanmasıdır.
Gelişimsel travma ise öncelikli olarak çocukluğun önemli gelişimsel aşamalarında yeterli ilgi ve bakımı alamamasına dayanan psikolojik meselelere dayanır. Sürekliliği olan çocuk cinsel istismarı, ihmal ve zalimce davranışlar kişinin gelişimsel travma yaşamasına sebep olabilmektedir. Genellikle travmatik şok semptomlarıyla iç içe geçebiliyor. Her iki stres türü de kişinin esneklik ve kolaylıkla işlev görme yeteneğini ciddi şekilde bozabilir.
Somatik Deneyimleme tekniğinin kurucusu Peter Levine beden ve travmatik yaşantılarla baş edebilme kapasitemiz hakkında şöyle demiştir:
Hayata dair mekanik ve indirgemeci bir bakış açısının ötesinde organizma yaşar, bilir, hisseder ve duyumsar. Bu yaşayan beden duyuları olan tüm varlıklarla paylaştığımız bu unsur, travmanın etkilerinde kurtulup iyileşmemiz için içsel bir kapasiteye sahip olduğumuz konusunda bizi bilgilendiriyor.
Somatik Deneyimleme Nedir?
Somatik Deneyimleme travma ve diğer stres bozukluklarının iyileştirilmesine yönelik çalışan beden merkezli psikobiyolojik bir yaklaşımdır. Yöntemin kurucusu Dr. Peter A. Levine’in 45 yılı aşkın multidisipliner çalışmalarının sonucu ve hayatının işidir. Somatik Deneyimleme ‘nin beslendiği ve paydaşı olan çeşitli disiplinleri sıralayalım:
- Stresin fizyolojisi,
- Psikoloji,
- Etoloji,
- Biyoloji,
- Nörobilim,
- Yerli şifa uygulamaları,
- Tıbbi biyofizik.
Peki somatik deneyimleme nasıl çalışır?
Somatik Deneyimleme yöntemi, travma sonrası stres bozukluğunu ve gelişimsel bağlanma travmalarının yaralarını dönüştürmenin anahtarı olan travmatik şokla çalışır. Burada, travmatik olan, travmaya neden olan şey değildir. Dengesiz bir sinir sistemine neden olan, algılanan yaşam tehdidine verilen bastırılmış tepkidir. Amaç, hikayeye değil, olayın beden hafızasına erişmenize yardımcı olmaktır.
Travma, Hayatta Kalma ve Somatik Deneyimleme Üçgeni
Kişiler travmatik yaşantılar deneyimlerken üç şekilde tepki verebilir: Savaşma, kaçma ve donma. Bu tepkilerin deneyimlenmesi bedenin hayatta kalma enerjisini açığa çıkarır. Fakat kişi olay karşısında biyolojik tepkisini veremez ya da tamamlayamazsa travmanın kişi üzerinde etkisinin olumsuz olacağından bahsedebiliriz.
Somatik Deneyimleme tekniği, bir kişinin savaşma, kaçma veya donma tepkilerinin nerede “takılı kaldığını” değerlendirmek için bir çerçeve sunar. Bu takılı kalan yaşam enerjisini çözmek için klinik araçlar sağlar. Sinir sisteminin kendini dengeleme kapasitesini yeniden kazanmasına yardımcı olur. Böylece, kişilerin travmatik yaşantılar karşısında kendini koruyucu biyolojik tepkilerinin tamamlanmasını sağlar. Bu durum, bedende engellenmiş hayatta kalma enerjisinin serbest bırakılmasını kolaylaştırır. Danışanlar zor bedensel duyumlar ve bastırılmış duygular için daha yüksek tolerans geliştirmeleri için hassas bir şekilde yönlendirilir. Sinir sisteminin esnek dayanıklılığını ve kapsayıcılığını arttırarak, duygusal deneyimin derinleşmesine ve yaşantının zenginleşmesine yardımcı olur.
Dünyanın öteki ucuna gitmeyi deneyebilirim, sabahları kendimi küçücük hale getirirp yorganın altına saklayabilirim, sahilde kendimi güneşin altında erimeye bırakabilirim fakat bedenim her zaman burada olacaktır. Asla değişmeyecek bir şekilde, bedenim başka bir yerde değil, her zaman buradadır… Bedenim, amansız yer.
Ütopik Beden: Michel Foucault, bedenin sınırlarını ve sınırsızlıklarını anlatıyor
Hayvanlardan Öğreneceğimiz Şeyler Var
Dr. Levine uzun süre hayvan davranışlarını incelemiş. Sürekli ölüm tehdidi ile karşı karşıya olup nasıl travmatize olmadıklarını incelerken bir şey fark etmiş. Savaşma, kaçma, donma tepkilerini hayvanların da verdiğini! Buraya kadar şaşırtıcı bir durum olmamakla birlikte, Dr. Levine donma tepkisinin mucizevi gücünü de keşfediyor. Bu mucize, savaşma ve kaçmanın seçenek olmadığı travmatik bir olay karşısında “donma” olarak anlamlandırabileceğimiz “ölü taklidi yapma” tepkisidir. Bu bizi daha az hedef yapar.
Bir örnek verelim…
Bir antilobun bir çita tarafından avlandığı durumlarda savaşmak ya da kaçmaya çalışmak yerine ölü taklidi yapmasını ele alalım. O an antilobun yaptığı ölü taklidi sinir sisteminin ölümle mücadele etmek için verdiği en akıllıca ve içgüdüsel tepki oluyor. Bu tepki, çitanın zaten ölü olduğuna inandığı antilobu daha sonra yemek üzere bir kenara bırakıp uzaklaşmasına sebep oluyor. Böylece antilobun hayatta kalma şansı artıyor. Bastırmış olduğu yani dondurduğu yaşam enerjisini, antilop sallanarak ve titreyerek boşaltıyor. Bu sayede yeniden bedenini ve sinir sistemini aktive ederek kaçmasına ve kendini kurtarmasına olanak sağlıyor.
Benzer İşler, Benzer İşlevler
Tam bu noktada insanların içgüdülerinin de benzer bir yönlendirme ile travmatik yaşantılardan en az hasarla kurtulmasını bekleyebiliyoruz. Yalnız bu reaksiyonun zamana duyarlı oluşu gözden kaçırılmamalıdır. İnsan organizmaları olarak deneyimlerimizin antilop ile aynı olmayabileceği durumlar vardır. Verdiğimiz tepki yine benzer şekilde ölü taklidi yapmak ya da duygularımızı bastırarak donmak olabilir. Dikkat etmemiz gereken, hareketsizlik aşaması tamamlanmazsa, bu baskılanmış enerji yüzümüz kapana kısılmış halde kalır. Çevreyi vücudun bakış açısından hâlâ tehdit altında olarak algılamamıza sebep olur. Somatik Deneyimleme yöntemi, depolanan bu enerjiyi serbest bırakmak ve ciddi düzensizlik ve stres bozukluğuna neden olan bu tehdit alarmını kapatmak için çalışır.
Sona yaklaşırken…
Geçtiğimiz haftalar içinde Uluslararası Somatik Deneyimleme Enstitüsü’nün (SEI), Somatik Deneyimleme alanında tüm dünyada yapılan proje ve araştırmaları desteklemek üzere bu yıl ilkini verdiği Peter Levine Araştırma Ödülü’nün sahibi, ‘Covid-19 Sağlık Çalışanlarına Gönüllü Destek Projesi’yle Somatik Deneyimleme ® Türkiye Ekibi oldu. Kendilerini de bu vesile ile ayrıca tebrik etmek istiyorum. Somatik Deneyimleme Youtube hesabından İngilizce ve Türkçe çeşitli video kaynaklara ulaşmak mümkün. Bununla birlikte websitelerinin linkini de ileri okumalara ekleyeceğim. Eğer bu içeriği beğendiysen önceden yazmış olduğum Beden ve Ruh Sağlığı Arasındaki İlişki başlıklı yazım da ilgini çekebilir. Sağlıcakla kal, görüşmek üzere!
Editörün Notu: Mader Bengisu Bilgen yazılarından devam etmek isterseniz Gözlerinin Ardında Psikolojik İnceleme: Rob ve Bağımlılık adlı dizi ve karakter analizini sizlere öneriyorum. Eğer farklı yaklaşımlar hakkında bilgi almak isterseniz Psikoloji Arşiv Terapi kategorisi ya da Klinik Psikoloji kategorisi ilginizi çekebilir.
Bu yazı Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir.
Editör: Selin Cennet Türker
Görsel Tasarım: Taner Türker
Redaktör: Elif Karakuş
Somatik Deneyimleme için İleri Okuma ve Kaynaklar
Somatik Deneyimleme Türkiye : https://www.somatikdeneyimleme.com/
Somatic Experiencing International: https://traumahealing.org/
Levine , P. (2018). Dile Gelmeyen Bir Sesle. Butik Yayıncılık.
Levine, P., & Frederick, A. (2013). Kaplanı Uyandırmak Travmayı İyileştirmek. (Z. Yalçınkaya, Çev.) Butik Yayıncılık.
Psikolog
