Merhaba gelişim psikolojisi düşkünleri! Bu yazımda ünlü Rus psikoloji kuramcısı Lev Vygotsky ve onun psikolojiye kazandırdıklarından bahsedeceğim. Gelişim Psikolojisi alanına multidisipliner bir bakış açısıyla yaptığı uyarlamaları fısıldayacağım. Marx’tan, diyalektikten, kolektivizmden, tartışılan çeviri hatalarından ve dahi Sheakspeare’den incilerle karşılaşacaksınız. Tabii ki, Vygotsky’nin kuramı olan Sosyokültürel Gelişim Kuramı yazının ana iskeletini oluşturuyor. Şimdi okuma zamanı!
Bu Yazıda Sizi Neler Bekliyor?
Vygotsky Kimdir?
Lev Vygotsky sovyet rüzgarlarına maruz kalmış ünlü bir Rus gelişim psikoloğudur. Rus gelişimci, alana sunduğu farklı bakış açılarıyla ismini kuramcılar listesine yazdırmıştır. Gelişim psikolojisine sosyal ve kültürel bakış katan Sosyokültürel Gelişim Kuramı‘nın teorisyenidir.
Lev Vygotsky ve Hayatı
Ünlü Rus psikoloji kuramcısı Lev Vygotsky 1896 yılında takvimler 17 Kasım’ı gösteriyorken dünyaya gelmiştir. Rus İmparatorluğu’nun Orsha şehrinde doğan Vygotsky ailesinin semaver başındaki uyarıcı sohbetleriyle büyümüş. Yani bu açıdan bize pek uzak sayılmazmış. Ancak entelektüel bir aileye sahipmiş. Öyle ki Lev Vygotsky ailesinden aldığı entelektüel kimliğini 15 yaşına geldiğinde öğrenci tartışmalarında başı çekerek göstermiş. Nitekim “küçük profesör” adlandırmasına da layık görülmüş.
Vygotsky : Eğitim ve Kariyer Yolculuğu
1917 senesinde girdiği Moskova Üniversitesi’ndeyken sosyal bilimler üzerine okumalar yapmış. Bu okumaların ardından diyalektik yöntem ve kişilik psikolojisi bağlamında Shakespeare’in Hamlet eseri üzerine tez yazmış. Bu tez çalışmasının detaylarına Kazan Federal Üniversitesi’nde Psikoloji Profesörü Larisa Bayanova’nın Vygotsky’s Hamlet: the dialectic method and personality makalesini inceleyerek ulaşabilirsiniz. Bu kadar güzel başlangıca rağmen maalesef hayatta bazı şeylerin yolunda gitmemek gibi bir huyu var.
Vygotsky akut tüberküloz sebebiyle bir yıl sakat kaldı. Hastalığı atlatır atlatmaz Alexei Leontiev ve Alexander Luria’nın yardımlarıyla dil, dikkat ve hafıza gibi konularda araştırma yapmış. Vygotsky’nin sistematik çalışmalarını başlatan adım ise Luria’nın Vygotsky’nin konferanslarından etkilenmesi sonucu ona 1924’te Moskova’daki Psikoloji Enstitüsü’nde iş ayarlamasıymış.
Akademik Yükseliş
Vygotsky hatrı sayılır bir noktaya geldikten sonra araştırma laboratuvarları kurmuş, pek çok konferanslar düzenlemiş ve 180’e yakın çalışmasını yayınlamış. 1930’ların başlarında Stalin de hikayedeki yerini almış. Vygotsky için bir nevi bela sayılabilir. Çünkü Batılı psikologlardan yaptığı alıntılar başını ağrıtmış. Ancak baş koyduğu yoldan vazgeçmemiş. Rusya’nın gelişmemiş bölgelerindeki çocuklarla yaptığı zihinsel beceri testleri ve sonuçları sebebiyle “pedagojik sapkın” dahi ilan edilmiş. 10 yıl süren profesyonel psikoloji hayatından sonra 1934 senesinde tüberkülozdan vefat etmiş.
Vygotsky ‘nin Sosyokültürel Gelişim Kuramı
Lev Vygotsky deyince akla şüphesiz yakınsak gelişim alanı gelir. Bu kavrama da detaylı bakacağız. Ancak önce Vygotsky için ün sağlayan Sosyokültürel Gelişim Kuramı’na bakalım. Vygotsky’nin Sosyokültürel Gelişim Kuramı, üst düzey işlevlerin geliştirilmesinde ebeveyn ve akran etkisinin yanı sıra kültürel inanç ve tutumların da etkili olduğunu ortaya koyar. Vygotsky bu teoriyle insan yavrusunun biyolojik varlığının etkileşimler sonucunda psikolojik ve toplumsal bir varlığa dönüşümünü açıklar. Bu dönüşüm çocuğun içinde bulunduğu bağlamın ona sunduğu entelektüel uyum araçları ile sağlanır.
Bağlam, çocuğun sosyokültürel etkileşim alanıdır. Vygotsky teorisini geliştirirken Marx’ın toplumların evriminde ilk hareket noktasının maddi koşullar olduğu düşüncesinden faydalanmış. Yani Rus gelişimci, buradan yola çıkarak insanların evriminde çevresel faktörlerin tetikleyici ve dönüştürücü görevine dikkat çekmiş.
Diyalektik Materyalizmin Etkisi
Diyalektik materyalizme göre gerçek madde, maddedeki çelişki ve onun doğurduğu değişimdir. Lev Vygotsky de olguların sürekli olarak değişim geçirdiği ve çelişkili, çatışmalı unsurların bir sentezine doğru hareket ilkesini geliştirmiş. Kolektivizm etkisiyle de yetişkin kişinin bilgisini çocuklara paylaşma zorunluluğuna da vurgu yapmış. Oyuncak ve makinelerin kültürel kökenlerini gelişime etkisi yönünden ele almış. Bu bağlamda el yapımı oyuncaklarla yetişen çocuklarla mağaza alımı oyuncaklarla yetişen çocukları zihninizde kıyaslayabilirsiniz. Etkileşimin araç yönünden dil yönüne zıplayalım.
Etkileşimin Öneminde Dil Yönü
Vygotsky’nin Sosyokültürel Gelişim Kuramı’nda değindiği bir diğer etken olan dil, düşüncelerin gelişiminde baş roldedir. İnsanların şempanzelerden farklı olarak işbirliği için kullandığı bir iletişim aracı olan dil aynı zamanda kültürel aktarım aracıdır. Sovyet Psikolog Vygotsky ‘nin dil vurgusunu “Düşünce ve Dil” kitabının isminde dahi görüyoruz. Siz bir de içini düşünün. Ancak kitabın Rusça’dan İngilizce’ye çevrilmesi sırasında isminin yanlış çevrildiği de söyleniyor. Asıl adının “Düşünmek ve Konuşmak” olduğu ifade ediliyor.
Vygotsky ‘nin Psikolojiye Kazandırdığı Kavramlar
Yakınsak Gelişim Alanı Nedir?
Rus gelişimci Vygotsky diyalektiğin temel yasalarından biri olan niceliğin niteliğe dönüşümünden yola çıkarak yakınsak gelişim alanı tezini ortaya koymuş. Yakınsak gelişim alanı, bağımsız problem çözme ile belirlenen gerçek gelişim düzeyi ile yetişkin rehberliğinde belirlenen potansiyel gelişim düzeyi arasındaki mesafedir. Yetişkin yerine daha yetenekli akranlar da rehberlik sağlayabilir. İşte bu yakınsak gelişim alanındaki açıkları kapatmak için öğrenme sürecinde,
- Daha iyi öteki: Uzman ya da akran
- Yapı iskelesi: Uzman tarafından belirlenen destekleyici faaliyetler
- Sosyal etkileşimler gereklidir.
Benmerkezci Konuşma
Rus gelişimci Vygotsky’nin psikolojiye kazandırdığı bir diğer kavram olan benmerkezci konuşma, çocukluk döneminde başlar. Tabiri caizse dışından düşünmek olarak kısaca tanımlayabilirim. Bu dışından düşünme esnasında problem çözümü ve eylem planlaması yapılır. Örneğin çocuklar “Şimdi, bu tekeri çıkartıp diğer arabaya takacağım.” sözünde olduğu gibi tekeri kaybolan oyuncak arabaya başka aracın tekerini takma eylemini dışından konuşarak planlayabilirler. İşte bu benmerkezci konuşma olarak kavram haritasında yerini almıştır.
İçsel Konuşma
Çocuklar 7 yaşlarına geldiklerinde dil gelişimi düşünce gelişimini beraberinde getirir. Buradaki dil gelişiminden kasıt konuşmak ve konuşma sırasında kullanılan dağarcıktır. Vygotsky bu düşünceyle artık çocukların problemleri kendi içlerinde çözmeye başladıklarını ifade eder. Bu problem çözme esnasında gerçekleşen içsel konuşma daha kısaltılmış ve algısal bir hal almış olur. Sosyokültürel etkileşimlerle gelişen dil ve beraberinde geliştirdiği düşünce senkronize çalışmaya başlar. Bu durum problem anında ebeveyne sığınma davranışını kendi içine sığınma davranışına dönüştürür.
Lev Vygotsky Kitapları
- Düşünce ve Dil : Vefat ettiği sene 1934’te yayınlanmıştır.
- Zihinsel Gelişim Süreçleri, Roza Yayınevi
- Çocuklarda Hayal Gücü ve Sanat, Roza Yayınevi
- Psikolojideki Krizin Tarihsel Anlamı, Yordam Kitap
Ünlü Rus psikoloji kuramcısı Lev Vygotsky, gelişim psikolojisi alanına Sosyokültürel Gelişim Kuramı ve bahsettiğim kavramlar dışında birçok çalışmaya imza atmıştır. Bu yazıyla sizleri Vygotsky ve dünyası hakkında biraz da olsa aydınlattığımı düşünüyorum. Araladığım bu kapıdan içeriye girdiğinizde umarım daha pek çok şeyle karşılarsınız.
Editörün Notu: Enes Akkoyun yazılarından devam etmek isterseniz Robotlar ve Fareler: Karşılıklı Öğrenme adlı yazıya göz atabilirsiniz. Eğer başka bir gelişim kuramcısının hayatını okumak isterseniz Jean Piaget : Hayatı, Kuramı ve Psikolojiye Kazandırdıkları adlı yazıdan devam edebilirsiniz.
Kaynakça
Cherry, K. (2019, 26 Kasım). Sociocultural Theory of Cognitive Development [Web günlük postası] Erişim adresi https://www.verywellmind.com/what-is-sociocultural-theory-2795088
Miller, P.H. (2017) Gelişim Psikolojisi Kuramları (Çev. Z.Gültekin). Ankara: İmge Kitabevi. (Orjinal yayın tarihi, 2001)
Santrock, J. W. (2020) Yaşam boyu gelişim (Çev. G. Yüksel). Ankara: Nobel. (Orijinal yayın tarihi, 2001)
Kale, M., Nur, İ., (2016). Karl Marx ve Marksist Teori Açısından Eğitim Ve Toplumsal Cinsiyet, Çağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 13(1)
İÜ Psikoloji Ψ
Kocaeli Fen’17
