Squid Game : En Kapsamlı Psikolojik İnceleme

Selamlar. Ben Arşiv yazarlarından Tevfik Taha Taş… Okuyacağınız kolektif yazının yazarlarından biriyim. Bugün henüz bitirdiğim Squid Game dizisindeki karakterlerin ahlaki gelişim düzeylerine sizlerle birlikte göz atacağız. Önce biraz diziden söz etmek isterim. Squid Game hem olay örgüsü hem de karakterlerin çeşitliliği açısından Kore yapımlarına karşı önyargımı kıran bir dizi oldu. Korece’yi sevmeye başladım diyebilirim. Hemen başlayıp bir gün içinde sezonu bitirmem de cabası… Bu yazıda birkaç yazarın analizini okuyacaksınız. Ama isterseniz Squid Game psikolojik inceleme öncesinde biraz diziden bahsedelim. DİKKAT! Bu yazı SPOİLER içermektedir.

Squid Game Konusu Nedir?

Squid Game yakın tarihte Netflix’in yayınladığı Kore yapımı dizi ve şimdilik dokuz bölümden oluşan ilk sezonu yayında. Dizide para sıkıntısı yaşayan insanlara bu problemden tamamen kurtulmaları adına enteresan bir teklif yapılıyor. Teklifi alanlardan birisi de ana karakterlerimiz Oyuncu 456. Teklif basit; oyun oynayarak para kazanmak. Bu daveti kabul edenler oldukça gizli bir yerde toplatılıp büyük para ödülüne ulaşabilmek için altı büyük oyunu geçmek zorundalar. İlginç bir diğer nokta ise bu oyunların hepsinin çocuk oyunu olması… Evet evet, yetişkin insanlara para kazanmaları için oldukça basit kuralları olan çocuk oyunları oynatıyorlar. Squid Game oyunlarında kazandıkları müddetçe problem yok fakat oyunu geçemezlerse kaybettikleri şey yaşamları oluyor. Yani öldürülüyorlar. Oyunlardaki mecazen “öldün çık” kavramının gerçeğe dönüştüğü bir yer burası… Yani Squid Game için er meydanından canlı olarak ayrılabilmenin tek yolu kazanmaktır. Gelin şimdi Squid Game psikolojik incelemesine karakterlerin ahlaki düzeylerine bakarak başlayalım… İşte geliyor Ahlaki Gelişim Kuramı!

Kohlberg’in Ahlaki Gelişim Kuramı

Squid Game psikolojik incelemesine Kohlberg’in ahlaki gelişim kuramı perspektifinden bakma fikri, karakterlerin bu evreler kadar çeşitli olmalarıyla alakalı. Squid Game dizisinin içinde ahlaki sorgulamalar ve ikilemleri de bolca görüyoruz. Şimdi gelelim ahlak gelişimi kuramına…

Lawrence Kohlberg, insanların yaşamlarındaki işlevlerine ve olaylar karşısındaki tepkilerine göre ahlaki düzeyleri üç ana, altı ara başlık şeklinde sınıflandırmıştır. Aslında bu düzeylerin hepsi, bebeğin dünyaya gelmesiyle başlar ve yaşı ilerledikçe de seviyelerin artması beklenir fakat gerçek dünyada kişiler bu seviyeleri kolayca geçememektedirler. Bu yüzden Squid Game psikolojik incelemesini okurken ahlaki düzeyleri bir çocuğun seviyesinde olan yetişkin karakterleri de görebilirsiniz.

Squid Game Dizi Karakterleri Hangi Ahlaki Evrede?

Squid Game Gangsteri Oyuncu 101 : İtaat ve ceza

Ele alacağımız ilk karakter Oyuncu 101 (Deok-Su). Nam-ı diğer dövmeli gangsterimiz. Squid Game izlerken ölmesine muhtemelen en az üzüldüğünüz kişi. Squid Game tarihinin ahlaki seviyesi en düşük karakteridir diyebiliriz. Benmerkezciliğini kendisini hemen lider olarak ilan ederek gösterir. Büyük ödülü kazanmak için herkesi öldürmekte de herhangi bir sakınca görmemektedir.Bu karakter için doğru ahlaki evre; gelenek öncesi dönem, birinci aşamadır. Yani itaat ve ceza evresi.

Bu evre ahlaki olarak en zayıf dönemdir. Yoğun bir benmerkezcilik vardır. Kişi, kuralların varlığından haberdar değildir. Ödüllendirildiği şeyi güzel, ceza aldığı şeyi ise kötü olarak niteler. Zira bu evrede takılmış kişiler için kazanmak adına her yol mübahtır. Ahlaki değerler gözedilmez. Adeta Deok-su’yu anlatıyor değil mi? Haydi Squid Game için başka bir karakterin psikolojik incelemesine geçelim.

Squid Game Doktoru Oyuncu 111: Bireysellik/araçsal çıkarcı ilişkiler

Oyuncu 111 (Byeong-Gi), mesleğini kötü işlere alet eden bir doktordur. Squid Game çalışanlarından bazıları cesetlerin organlarını çalıp satar. Doktor ise bu çalışanlarla anlaşma yapar. Doktorluk mesleğini kötüye kullanıp cesetlerden organları çıkarma karşılığında görevlilerden oyunları öğrenmektedir. Squid Game böyle bir yüz karası görmemiştir efendim! Zaten sonrasında da Squid Game patronu durumu fark eder ve bu kişiler oyun alanının ortasında asılırlar.

Squid Game ahlaken tartışmalı bir oyun olsa da eşitliğe daima önem verir. Doktorun yaptıkları onun ahlaki düzeyinin oldukça düşük bir düzey olan araçsal çıkarcı ilişkiler evresinde olduğunu gösteriyor. Bu evrede kişi kendi çıkarlarını bilmekle birlikte başka insanların da çıkarları olabileceğini kavramıştır. Bu durumu kendi lehine çevirme gayreti vardır. Bu yüzden kendi çıkarları için başkalarıyla basit düzeyde etkileşim kurabilir. Tam olarak doktorun yaptığı gibi…

Squid Game Yılışığı Oyuncu 212: Kişilerarası uyum

Oyuncu 212 (Mi-Nyeo) yani Squid Game boyunca herkese sırnaşan kadın karakter, önüne gelene yılışıklık yapar. Bir takım içinde bulunmayı da başından beri ister. Squid Game içinde tek başına kalmanın dezavantajlarını bilir. Bunun için önce Oyuncu 67’ye etrafı görebilmesi için yardım eder ve hayatını riske eder. Sonra da Oyuncu 101’e bir oyun esnasında hile yapması için çakmağını verir. Burada da kendisini riske atmıştır ama amacı bir takımın içinde yer alabilmektir.

Kişilerarası uyum evresinde artık diğer kişilerin de ihtiyaçları olduğunun farkına varılır. Belli bir düzeyde empati bile kurulabilir. Dolayısıyla işbirliği kavramı da gelişmiştir. Yılışık 212 de yaptığı yılışıklıkları işbirliği yapma adına yapar. Dipnot: Oyuncu 212’ye Squid Game Yılışığı dememizin bir sebebi var. TDK’ye göre yılışık, yapmacık davranışlarla hoş görünmeye çalışan anlamını taşır. Kimseye boş yere yılışık diyecek halimiz yok hehehe.

Squid Game Garibanı Oyuncu 199: Kanun, otorite ve düzen

Oyuncu 199 (Ali), Squid Game evreninde ölmesine en çok üzüldüğüm karakter oldu. Başından beri iyi niyetli ve takımın iyiliğini düşünen karakterimiz biraz da garibandır. Göçmen olarak geldiği Kore’de sürekli baskı altında yaşadığı için en ufak bir iyiliğe dahi minnet duyar. Oyun başladığında da bu iyi niyeti devam eder. Kendisi oyun içinde güçlü karakterlerden birisini otorite olarak kabul eder ve o ne derse yapar. Takımın iyi olması için düzene de sonuna kadar uyar. Ama en sonunda bunu otorite olarak gördüğü kişinin ihanetiyle öder.

Ahlaki gelişim düzeyinin bu 3. evresinde; kanun, düzen ve geleneğe biat edilir. Biatının sebebi ceza alma korkusu değildir, kişi kanuna uymayı seçer. Ali de tam olarak böyledir. Kanun ve düzene itirazı yoktur ve otoriteye büyük saygı duyar. Nihayetinde iyi niyetinin bedelini canıyla ödese de Squid Game seni unutmayacak Ali…

Squid Game’deki Ahlaklı Oyuncu 456: Toplumsal anlaşma/bireysel haklar

Oyuncu 456 (Gi-Hun), nam-ı diğer başrolümüz… Kendisi Squid Game oyunlarını en başından beri sorgular. İnsanların kaybettikleri takdirde öldürüldüğü bu oyunu oynamayı başta yapılan oylamada reddeder. Çaresizlikten dolayı oyuna dönmesine rağmen, kendi değer yargılarının dışına çıkmaz. Etrafındakiler birbirini öldürürken o sürekli bunun karşısında durur.

Oyuncu 001 ile kurduğu ilişki ise kendisinin ahlaken ne kadar üst düzeyde olduğunun ispatıdır. Oyuncu 001 yaşlı olduğu için onu kimse takımına almaz. Squid Game için zayıf halka gibi görünür. Oyuncu 456 ise onu takımında ister. Herkes ölüm kalım mücadelesi verirken o, değer yargılarını bir kenara bırakmak istemez. Nihayetinde herkes elenir ve geriye kalan son arkadaşıyla final oyunu oynarlar.

Final Oyunundaki Erdemli Davranış

Final oyunu çocukluğunda oynadığı Squid Game oyunudur. Bilmeyenler için; Squid Game Kalamar Oyunu demek. Yani diziye adını veren oyun aynı zamanda final oyunu. Bu oyun sonucu kim hayatta kalırsa büyük ödülü kazanacaktır. Oyuncu 456, oyunun sonunda büyük bir avantaj elde edip rakibini öldürme şansı yakalar. Sonrasında bu fırsatı elinin tersiyle iter. Ödülü bırakır ve oyundan çekilmek ister. Sonrasında ise rakibi intihar eder ve istemeye istemeye oyunu ve ödülü kazanır. Bu acımasız oyundan kazandığı paraya ise asla dokunmaz.

Kohlberg’in ahlaki gelişim düzeylerinden toplumsal anlaşma/bireysel haklar evresi, ahlaki düzeylerinin en üst seviyelerindendir. Bu dönemde artık kişi, toplumdan ve otoriteden bağımsız olarak kendi değer sistemini oluşturur. Otoritedeki yanlışlıkları sorgulayabilir, kanunlar yanlışsa onu değiştirmek için mücadele eder. Tıpkı ahlak timsalimiz Oyuncu 456’nın yaptığı gibi. Özellikle büyük ödülü elinin tersiyle itmesi onu Squid Game tarihine altın harflerle kazımıştır.

Evrensel Ahlak İlkeleri

Ahlaki gelişim düzeyinin son evresi olan bu dönem Kohlberg’e göre oldukça komplikedir. İnsanlardan bu aşamaya gelebilenlerin çok az olduğunu belirtir. Zira bu evredeki insanlar için iyi-kötü, doğru-yanlış ölçütleri adeta genlerine işlenmiş haldedir. Kohlberg peygamberlerin bu seviyede olduğunu söylemiştir. Maalesef Squid Game dizisinde bu evreye ulaşabilmiş bir karakter bulunmuyor. Neticede ölüm kalım savaşının olduğu yerde birilerinin bu evreye ulaşmış olmasını beklemeyiz.

Şimdi pası yazar arkadaşlarımdan Gizem Altıntabak’a atıyorum. Çünkü bizi iki arada bir derede bırakan Squid Game karakteri Sang-Woo hakkında söyleyecekleri var.

Squid Game Dolandırıcısı : Oyuncu 218 Sang-Woo

Herkese merhaba. Ben İçerik Ekibi’nden Gizem. Taha’dan aldığım pası Squid Game Oyuncu 218 için karşılıyorum. Hatırlamayanlar için kendisi parlak bir üniversite hayatından sonra dolandırıcılık gibi suçlara karışmış olan Sang-Woo idi. Squid Game finalinde de mahalleden arkadaşı Oyuncu 456 ile rakipti.

Sang-Woo Kohlberg’in ahlak gelişimi kuramına göre ikinci seviyede yer alıyor. Yazının yukarıda yer alan bölümünde ahlaki gelişimde ikinci evrenin anlamını öğrenmiştik. Araçsal, bencil, çıkara dayalı basit düzey ilişkiler kuran. Bunu Squid Game ’de yapan birkaç kişi vardı. Sang-Woo da onlardan biri.

Sang-Woo / Oyuncu 218 İyi miydi Kötü mü?

Sang-Woo net iyi ya da net kötü değildi. Sadece ahlaki açıdan yeterince gelişmemişti ve çıkarcıydı. Örneğin “Kırmızı ışık, yeşil ışık” oyununda Gi-Hun’a hayatta kalmak için başkasının arkasına saklanabileceğini söylüyor. Oyuna geri dönebileceğini bilerek Sang-Woo, dış dünyada Ali’ye telefonunu ödünç veriyor. Otobüs bileti için para vererek Ali’nin kendisine borçlu hissetmesini sağlıyor. Bunların tamamının bir yatırım olduğunu oyuna geri döndüklerinde görüyoruz. Oyunlar ilerledikçe Sang-Woo hayatı için daha da saldırganlaşıyor.

İkinci oyunda Sang-Woo oyunu öğrendiği halde Gi-Hun’a (456) söylemiyor. Halat çekme oyununda da Sang-Woo’nun oyuncuların “kurnazlık” olarak tanımladığı fikri yüzünden Gi-Hun (456) neredeyse düşüyordu. Kendi hayatı için bir başkasının hayatını riske atması da ikinci seviye ahlak davranışına örnek verilebilir. Misket oyununda Ali’nin güvenini kullanarak onu kandırıyor. Kendisi Squid Game finaline yaklaşırken Ali’yi hiç üzülmeden ölüme itiyor. Beşinci oyunda camlardan hangisinin sağlam olduğunu öğrenmek için önündeki kişiye çok iyi davranıyor. Onu motive ediyor. Ancak ışıklar kapandığında ve çıkar ilişkisi sonlandığında onu aşağı itmekten de hiç çekinmiyor. Squid Game dizisinde maddi olduğu kadar manevi de bir dolandırıcı olan Sang-Woo’nun listesi hayli kabarık. Bu durumu Sang-Woo kendi sözleri ile şu şekilde açıklıyor:

“Hayattayım çünkü hayatta kalmak için canımı dişime taktım.”

Şimdi sözü Editörümüz Selin Cennet Türker’e bırakıyorum. Bakalım Squid Game dizisini hangi açıdan ele alacak…

Squid Game ve Batık Maliyet Yanılgısı

Ben Selin, diyerek direkt konuya giriyorum ki merakınız kaçmasın. Squid Game dizisi ile Batık Maliyet arasındaki ilişkiyi birazdan açıklayacağım. Ama önce aşina olmayan Squid Game izleyicileri için Batık Maliyet Yanılgısı’nı anlatmak istiyorum. Daha önce, sınavda gereğinden fazla vakit harcadığınız bir soru olmuştur. Hatta “zaten çok zaman harcadım bari çözeyim” diyerek üstüne biraz daha uğraşmıssınızdır. Mesela ilişkinizin toksik olduğunu bildiğiniz halde aylarca ilişkinizi devam ettirmiş olabilirsiniz. Sebebi ya toksiklik durumunu değiştirmeye çalışmanız ya da “emeğinizin boşa gitmesinden” kaçınmak istemeniz. Son bir örnek daha verelim… Uzun süreler beklediğiniz bir otobüsü zaten çok fazla beklediğiniz için biraz daha beklemek. Metro ya da başka bir aracı denemek yerine “boşa harcanan süreyi” telafi etmek istersiniz. Otobüse binmeyi başarmak! Maliyeti kurtarmak!

Batık Maliyet Tanımı

Batık Maliyet Yanılgısı tam olarak budur. Batan yatırımı kurtarabilme umuduyla daha çok yatırım yapmak. Batık Maliyet Yanılgısı davranışa olan etkisi nedeniyle psikolojinin konularından biridir. Bir hatalı düşünme biçimidir. Birey, harcadığı; zaman, para, manevi yatırım, psikolojik sağlık gibi şeyleri geri kazanma umuduyla ya da “zaten battık” mantığıyla harcamaya devam eder.

Batık Maliyet Yanılgısı; belirli bir alana yatırım yaptıktan sonra o alana yönelik “çabalamanın” devam etmesidir. Sonuç belirsiz ya da kişi zararına olsa dahi bir telafi bulma ümidiyle yanlış kararlar ve yatırımlar silsilesi devam eder. Oysa doğru olan geçmiş zarar için pişmanlık duymayı bırakmaktır. Akılcı kararlar vererek kişinin telafi arayışını sonlandırması gerekir. Squid Game oyuncularıyla bağdaştırmaya başladınız mı? O zaman gelelim Squid Game ile ilişkisine.

Peki Squid Game oyuncuları neden oyunu bırakmadı? 

Squid Game oyuncularının psikolojisini bir düşünelim… Önce çok büyük bir para ödülü için bir oyuna katıldılar. İlk oyunda, henüz para ödülü net değilken Squid Game oyunlarının ölümüne olduğunu öğrendiler. Gözlerinin önünde pek çok kişi öldü. Travmatik bir Squid Game deneyimi ha! Hepsi de ayrı ayrı ölüm tehlikesi yaşadı. Bu sırada yaşadıkları stres, gerilim, korku yeterince büyük bir psikolojik maliyetti. İlk oyun sonrasında itirazlar gelirken, oylamaya gittiler. Çünkü Squid Game kurallara sadıktır. Oylama öncesinde para ödülünün açıklanması ise onlara bir telafi imkanı verdi. Maliyetin boşa gitmesini engelleme fırsatı. Bir oy farkla evlerine dönseler de kararları çabuk değişti. Çünkü harcanan zaman, zihin, can pazarı sırasındaki stres boşa gitmişti. Ve eve döndüklerinde bunu telafi edecek hiçbir şey olmadığını gördüler.

Oyuna Dönüş ve Sonrası: Squid Game Farelerinin Peyniri

Squid Game oyunlarının ikinci başlangıcında da vazgeçebilirlerdi. Ancak bu sefer daha fazla yatırım yapmışlardı. Psikolojik iyi oluşlarını, sevdiklerini kaybettiler, yaralandılar. Daha çok korku ve strese maruz kaldılar. Oynamaya devam ettikçe insani, psikolojik, fiziksel ve sosyal yandan batırdıkları maliyet arttı. Öyle ki oyun dışında gerçekleşen gece katliamları bile onları vazgeçirmedi. Çünkü Squid Game finali için hala büyüyen bir para ödülü vardı. Dev bir telafi ihtimali…

Bir düşünün: Otobüs gelmeyebilir. Toksik sevgiliniz ileride de  toksik kalabilir. Sınavdaki soruyu çözemeyebilirsiniz. Sonucunu bilmediğiniz bu durumlarda sırf batık maliyetin telafisini sağlayabilmek için harcama yapmaya devam edebilirsiniz. Squid Game oyuncuları ise çok fazla boşa yatırım  yapmışken büyük bir telafi ile teşvik ediliyordu. Kendi kendine bile ortaya çıkan Batık Maliyet Yanılgısı tabii ki Squid Game oyuncularını da etkisi altına aldı. Akılcı kararlar veren bir kişi vardı. Para ödülünün bu maliyetler için bir telafi olmayacağını  da biliyordu. Sürekli oyunları durdurmaya çalışıyor, itirazlar savuruyordu. Gi-Hun dediğinizi duyar gibiyim. Oyuncu 456… Benden bu kadar! Bakalım yazının devamında neler olacak?

Devamı gelecek…

Squid Game analizini beğendiyseniz; diğer psikolojik dizi analizleri için Dizi kategorisine göz atabilirsiniz.

Bu yazı Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir. 

Editör: Selin Cennet Türker

Görsel Tasarım: Taner Türker

Kaynak

Santrock, J. W. (2020) Yaşam boyu gelişim (Çev. G. Yüksel). Ankara: Nobel. (Orijinal yayın tarihi, 2001.

Erdoğahn-Tarakçı, İ. ve Göktaş, B. (2021) Muhasebe ve finans alanında bilimsel çalışmalar. – 3 Ekim 2021 tarihinde erişimde.

Psikoloji Arşiv

Psikologlar ve psikoloji öğrencilerinin yanı sıra birçok kişinin psikolojiye dair içeriklere ulaşabileceği eğlenceli bir psikoloji sitesi.

psikolojiarsiv.com