Femme Fatale ve Ölümsüz Eyşanlar

Femme Fatale ve Ölümsüz Eyşanlar

Dizi/Toplumsal/Yaratıcı Psikoloji

Herkese benden selamlar ve biraz da merhamet. Çünkü yazıyı okurken biraz merhamet fena olmayacaktır. Bu yazıda, bazı dizi karakterleri ve femme fatale kavramı üzerine konuşacağız. Cansu Dere de yazı boyunca sık sık karşımıza çıkacak. O zaman şu önemli soruyu soralım. Eyşanlar da ölür mü?

Femme Fatale Ne Demek?

Ezel on iki sene öncesinin en popüler dizileri arasındaydı. Günümüzde ise sadakatsiz en popüler dizilerden biri. İki dizinin ortak noktası ise Cansu Dere ve soğukkanlı ölümcüllüğü. Eyşan ve Asya… Sadakatsiz dizisinde Cansu Dere’nin canlandırdığı Asya karakteriyle birlikte hepimizin sıkça duyduğu bir cümle var artık: “Eyşanlar ölmez sadece şekil değiştirir.” Bizim “Eyşanlar” olarak ifade ettiğimiz tipleme ise aslında 19.yy’dan itibaren resimden, edebiyata, tiyatrodan, sinemaya pek çok alanda karşımıza çıkan Femme Fatale kavramıdır.

Okuma Önerisi: Sadakatsiz Dizi İncelemesi : Şema Terapi

Peki bu femme fatale ne demek? Fransızca kökenli femme fatale’in dilimizdeki karşılığı “ölümcül kadın” dır. Yıllardır televizyonda yayınlanan pek çok dizide “Güçlü kadınlar, kötü kadınlardır.” olarak nitelendirebileceğimiz bir algı hâkim. Tek başına ayaklarının üzerinde durabilen, hiç kimseye boyun eğmeyen kadınları, çoğu zaman toplum normlarına ters düşen davranışlar sergilerken görüyoruz. Popüler kültüre göre güçlü kadın olabilmenin yolu sanki “kötü” bir insan olmaktan geçiyor.

Dizi sektöründe kadın imgesi

Aslında bu güçlü kadınların çoğu birer Femme fatale yani “ölümcül kadın” olarak yaratılıyor. Bu güçlü kadın profilinin femme fatale olmadığı televizyon dizilerine de rastlamak mümkün. Fakat bu sefer de kadınların çoğu annelik üzerinden güçlü kılınıyor. Anne olduğu için, çocuğunu korumak için savaşıyor, tek başına güçlü bir duruş sergiliyor. Toplumun beklediği annelik rolü çerçevesinde güçlü oluyor. Çünkü toplumun kadın için biçtiği rolde kadınlar, anne oldukları için güçlüdürler. Çocukları için her şeyi yapabilirler. Aslında günümüzde toplumsal cinsiyet rollerine ve cinsiyet eşitsizliğine dikkat çeken diziler de yapılıyor. Bu hepimiz için sevindirici ve umut verici olsa da hâlâ baskın olan algı güçlü kadın olmak için kötü kadın olmak gerektiği yönünde.

femme fatale nedir

Femme fatale kavramının tarihçesi

Femme Fatale tiplemesini Eyşan ve Asya üzerinden incelemeden önce sizlere bu kavramın ortaya çıkışından bahsetmek istiyorum. Eyşan ve Asya, büyük bir hayran kitlesine ulaşan, severek izlenen karakterler olsa da femme fatale kavramı ataerkil sistemin kadınları ötekileştirmek için kullandığı bir kavram olarak karşımıza çıkıyor.

Tarihin birçok döneminde kadınlar, toplumu felakete sürükleyen bir tipoloji ve kötülük imgesi biçiminde kurgulanmış. Tarihte sürekli ötekileştirilen kadın imajının modern çağdaki karşılığı ise femme fatale imgesi. Literatürdeki en yaygın kanı; modernleşme sürecinde kadının kamusal alanda daha görünür hale gelmesinin eril endişeleri arttırdığı ve femme fatale’in kültürel olarak inşa edilmesinin temelini oluşturduğu yönünde.

Femme fatale’i kötücül bir öteki haline getiren eril endişelerin kaynağıysa kadınların iş yaşamında daha fazla yer alması, sosyal hayatta ve kamusal alanlarda daha görünür olmaya başlaması. Ayrıca feminist hareketlerin artması ve güçlenerek ilerlemesi. Özetle kadınların artık güçlü birer birey olarak toplumda var olmaları sorun teşkil etmiş ve ediyor. Eril endişeler temelinde ortaya çıkan femme fatale tiplemesinde kadın; ölüm, cinsellik ve felaket üçgeni içinde ele alınmıştır.

Femme Fatale Bir Figür Olarak Eyşan

Eyşan… Femme Fatale kavramı bir insan olsaydı bence Eyşan olurdu ya da Basic Instinct (Temel İçgüdü) filmindeki Catherine Tramell. İkisi arasında bir tercih yapmak zor. O yüzden hangisi daha femme fatale bu sorunun cevabını sizlere bırakıyorum. Femme fatale için oyun oynamak bir yaşam tarzıdır. Eyşan, çok küçük yaşlardan itibaren babasının ona öğrettikleriyle, dişiliğini kullanarak, oyunlar oynuyor ve erkekleri dolandırıyor. Onu bu şekilde yetiştiren, dolandıracağı erkekleri seçen, planı kuran ise babası.

Femme Fatale ve Eyşan karakteri
Eyşan Tezcan Atay – Ezel

Eyşan’ın Ölümcül Özellikleri

Sonrasında oyun oynamaktan vazgeçen Eyşan, Ömer’e âşık oluyor. Mutlu bir ilişki yaşamaya başlıyorlar. Ta ki babası çıkıp gelene kadar. Babası kardeşinin hayatını kurtarmak için Eyşan’dan bir seçim yapmasını istiyor. Ya kardeşini ya da sevdiği adamı seçecek. Eyşan kardeşini seçiyor. Babası bir kumarhane soygunu için planı hazırlıyor fakat planı uygulamak ve suçu Ömer’in üstüne atmak için iki adama daha ihtiyaçları var. Unutmamanız gereken nokta ise Femme fatale her zaman en az iki erkek tarafından arzulanan, bu arzunun farkında olan, amaçları doğrultusunda bu arzuları yöneten kişidir. Eyşan da Ömer’in en yakın arkadaşı Cengiz’in kendisine olan ilgisinin farkındaydı. Bu ilgiyi kullanarak Cengiz’i de plana dâhil ediyor.

Aynı zamanda Eyşan sevgilisini aldatıyor çünkü bir femme fatale aldatıcıdır. Ömer kendisine atılan iftiradan dolayı hapishaneye giriyor. Hapishanede türlü işkencelere maruz kalıyor, babası ona sırt çeviriyor. Sevdiği kadını, en yakın iki arkadaşını kaybediyor. Anlayacağınız hayatı alt üst oluyor. Çünkü bir femme fatale hayatına girdiği erkeğin ekonomik durumunu, toplumsal saygınlığını, ahlaki değer yargılarını özetle hayatını alt üst eder.

Eyşan, tüm bu yaşananların ardından Cengiz ile evleniyor. Ömer ise hapishanede yaşanan birtakım olayların ardından yüzünü ve kimliğini değiştirip, ona tuzak kuranlardan intikam almak için bir yola çıkıyor. Ömer artık Ezel olmuştur. İntikam yolunda Ezel’i zorlu bir süreç bekliyor çünkü karşısında Eyşan vardır. Unutmayın bir femme fatale göz alıcı güzelliğe sahip, baştan çıkarıcı, merak uyandıran, boyun eğmeyen, söz dinlemeyen, aldatıcı, karşı konulamaz çekiciliğe sahip kişidir. Eyşan’da da bu özelliklerin tümü mevcut.

Olaylar olaylar…

Ezel, üzerine atılan iftiralara, hapishanede maruz kaldığı işkencelere, uğradığı ihanete rağmen Eyşan’ı sevmekten vazgeçemiyor. İntikam yolunda onun için en zoru belki de Eyşan’a karşı koymaktı. Femme fatale’in aldatıcı olduğunu söylemiştim. Bu sefer de Eyşan kocasını Ezel ile aldatıyor. Ezel ile Eyşan bir plan kurarak bu sefer de Cengiz’in hayatını alt üst ediyor. Anlayacağınız Eyşan oyun oynamaktan hiç vazgeçmiyor. Oyunlar ardı ardına devam ederken Eyşan’ın kardeşi öldürülüyor.

Eyşan bunu Ezel’in yaptığına inanıyor. Bu sefer de Ezel’den intikam almak için türlü oyunlar oynuyor. Ezel’in ve Ramiz Karaeski’nin düşmanı olan Kenan Birkan ile yakınlaşıyor. Elbette zekâsını ve dişiliğini kullanarak. Tahmin edersiniz ki bu hiç zor olmuyor çünkü Kenan Birkan da Eyşan’a aşık oluyor. Femme fatale’e aşık olan bir erkeğin yaşayacağı kaçınılmaz sona da bu şekilde yaklaşmış oluyor. Bu hikayenin sonunda ölüm Kenan Birkan’ı buluyor.

Dişilik Silahı

Femme Fatale’in en önemli silahlarından biri cinselliktir. Bu yüzden dişiliğini kullanmaktan hiç çekinmez. Tüm bu olaylar sırasında Eyşan, babasını kendi elleriyle öldürüyor. Zaten Femme fatale hiçbir zaman “iyi” bir anne veya evlat, “uygun” bir eş değildir. Eyşan kocasını aldatan, babasını öldüren bir kadındır.

ezel ve psikoloji
Eyşan, Ömer – Ezel

Çoğu zaman çocuğunu korumaya çalışan bir anne olarak görürüz Eyşan’ı. Fakat bazen de oynadığı oyunlar için oğlunu kullanmaktan çekinmez. Femme fatale ahlaki açıdan toplumun normal kabul ettiği yaşam tarzının dışında olan, suça eğilimli, karanlık, ölüm ve kaosla iç içe olan kişidir. Ölüm kimi zaman kendisini kimi zaman ise hayatında olan erkeği bulur. Dizinin sonunda Eyşan, cengiz tarafından bıçaklanarak öldürülüyor. Ezel ise Eyşan’sız yaşamaktansa kendini öldürüyor. Anlayacağınız ölüm hem femme fatale Eyşan’ı hem hayatındaki erkeği buluyor.

Femme fatale’e dair belki de en güzel tanımlamalardan birini Eyşan yapıyor. Kenan Birkan’ın “Sakın merak etme ben seni koruyacağım Eyşan” cümlesi karşısında Eyşan, korunmaya ihtiyacı olmadığını ifade eder:


Korumasız değilim ki Kenan kimi kandırıyorum. Ben kimsenin korumasına muhtaç değilim ki. Babam sağ olsun. Ben o herkesin aylardır gördüğü muhtaç kız değilim. Kardeşinin yasını tutan, sevgilisini geri isteyen o genç kız değilim. Ben burada sığıntı gibi duran, sadaka ister gibi ilgi bekleyen o mahcup kadın değilim. Ben anne, abla, eş değilim. Ben pişman, üzgün, tükenmiş, korkmuş, yardım isteyen biri değilim. Hiç olmadım. Hepsi oyun onların. Hepsi maske. Beni korumana gerek yok Kenan.


Sırada Asya Karakteri

Asya’nın aldatıldığını öğrenmesinin ardından kocasıyla aralarında bir savaş başlıyor. Bu savaş sırasında Asya’da plan yapmaktan ve oyun oynamaktan vazgeçmiyor. Kocasının hayatını alt üst etmek için, iş hayatında başarısız olması için Derin’in babasıyla görüşüyor. Kocası ve Derin’e dair daha fazla bilgi almak için Derin’in yanına birini sokuyor. Asya intikam planları için, Volkan’ın en yakın arkadaşı Mert’in kendisine olan ilgisini kullanıyor. Mert ile bir gece birlikte olmasının karşılığında Volkan’a karşı kullanabileceği bilgileri alıyor.

asya karakteri ve Femme Fatale
Asya – Sadakatsiz

Asya yaptığı planlar sayesinde Volkan’ın hayatını alt üst edip, intikamını alıyor. Asya çoğu zaman “iyi” bir anne olarak karşımıza çıkıyor. Fakat oğlunun babasıyla kalmak istemesini kabullenemiyor ve bir plan yapıyor. Bu plan sonucunda oğlunu öldürdüğünü söyleyerek Volkan’ın kendisine şiddet uygulamasını ve oğlunun bunu görmesini sağlıyor. Bunu yaparken tamamen kendi istekleri doğrultusunda hareket ediyor. Bu durumun oğlu için ne gibi sonuçlar doğuracağını, psikolojisini nasıl etkileyeceğini çok da düşünmüyor. Asya’nın ya da hayatına giren erkeğin sonunun ne olacağını ise hep beraber izleyip göreceğiz.

Asya neden femme fatale algılanmadı?

Asya’ya bir parantez açmamız gerektiğini söylemiştim. Asya’nın yaptıklarının izleyicinin çoğunluğu tarafından kabul görmesinin belki de en önemli sebebi ona tüm bunları yapmak için güçlü bir gerekçe verilmesi. Aldatılmak! Asya tüm bunları aldatıldığı için yapıyor. Belki de bu yüzden Eyşan çoğu zaman “kötü” bir kadın olarak hatırlanırken, Asya daha çok toplum tarafından kabul gören bir kadın profili çiziyor.

Asya’nın oyunlar oynaması, pek çok erkek tarafından arzulanması, dikkat çekici güzelliğe sahip olması, merak uyandırması, planları doğrultusunda cinselliği ve dişiliğini bir silah olarak kullanması, hayatındaki erkeğin hayatını alt üst etmesi… İşte bunların hepsi bizlere “Eyşanlar ölmez sadece şekil değiştirir” cümlesini kurduran en önemli faktörler. Femme fatale kavramı kültürel olarak inşa edilirken aslında altında yatan iki mesaj vardır: Erkeklere nasıl kadınlardan uzak durması gerektiği, kadınlara ise nasıl olmamaları gerektiği öğütlenir. 2021 yılında hâlâ izlediğimiz birçok dizide de aslında femme fatale’in tekrar tekrar inşa edildiğine şahit oluyoruz. Tüm kalbimle, kadınlık ve erkekliğin kalıplara sokulmadığı dizileri de inceleyebileceğimiz daha güzel günler diliyorum hepimize…

Editörün Önerisi: Büşra Uzunkaya kaleminden devam etmek isterseniz LGBTİ+ Terimleri ve Anlamları adlı yazıya göz atabilirsiniz. Eğer kadınlara yönelik femme fatale imgeleştirmeye sinirlenmiş hissediyorsanız Toplumsal Cinsiyet ve Reddetmenin Yolları adlı yazımız da tam size göre.


Bu yazılı içerik Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir. 

Editör: Selin Cennet Gülmez

Görsel Tasarım: Taner Türker

Kaynakça

Arpacı, M. (2019). Cinsiyet, Kötülük ve Beden: Femme Fatale İmgesinin Kültürel İnşası. Fe Dergi, 11(1), 140-154.
Egeli, P. (2020). Sembolizm’de Femme Fatale/Ölümcül Kadın Teması. Sanatta Yeterlilik, Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi, İstanbul.
Kelleci, Y. (2019). 1860-1950 Arası Türk Romanında ‘Ölümcül Kadın (Femme Fatale)’İmgesi. Yüksek Lisans Tezi, Hacettepe Üniversitesi, Ankara.
Moraes, R.C. E. (2017). Femmes Fatales: Representation in the Movies and the Spectrum of Modernity. Revista de Letras, 19 (25), 87-97.

  1. Erkeklerin egemenligini acikca tehdit eden bu durum ayni zamanda nasil oluyor da zaafiyetleri oluyor?

  2. Karakterler arasındaki geçiş, anlatımın açıklığı ve sürükleyiciliği çok etkileyici. Emeklerinize sağlık!

  3. Asya femme fatale olarak algılanmadı çünkü Eyşan kadar derin ve karmaşık bir karakter değildi. Eyşan’ın çevresindeki erkeklere verdiği zararın onda birini vermedi Asya. Eyşan kişiliği tam oturmamış bir karakter olduğundan onu manipüle edip ona istediğini yaptırmak kolaydı. Ömer’i hapse attırırken babası tarafından; Cengiz’i hapse attırırken, babasını öldürdüğünde ve Kenan’ın işini bitirirken Ezel tarafından manipüle edildi. Eyşan’ın asıl meziyeti zekasından ziyade dişiliğiydi. Eyşan eğer kendine denilenleri yaparsa her şeyin iyi olacağına inandırılmıştı. Eyşan hep birilerinin silahıydı
    Asya’ya gelecek olursak oğlunu yanında istemesinin sebebinin çocuklukta yaşadığı travmalar. Anne ve babasını da Volkan ile yaşadığı soruna benzer bir sorun yüzünden kaybetmesi onda ciddi yaralar açtı. Yaşadığı travmalar onu duygusal açıdan zayıf bir hale soktu. Kazık kadar oğluna 6 aylık bebek muamelesi yapmasının, sürekli soğukkanlı gözükmesinin ve doktor kimliğine sarılmasının sebebi de bu duygusal zayıflığı gizlemekti. Bu sebepten Asya femme fatale olarak algılanmadı.

Bir cevap yazın

Your email address will not be published.

*