LGBTİ+ bireyler, günümüz dünyasında hâlâ ikili cinsiyet algısı ve heteroseksist sistemin daha baskın konumda olması sebebiyle birçok haklarından mahrum kalmakta ve toplum tarafından dışlanma, ayrımcılık ve nefret söylemlerine maruz bırakılmaktadır.
Maalesef hala dezavantajlı grup konumunda olan LGBTİ+ bireyler, cinsiyet kimlikleri ve cinsel yönelimleri sebebiyle, toplum tarafından kabul gören “normal” algısına ters düşmesi nedeniyle özellikle de aile, siyaset ve sosyal alanlar olmak üzere birçok farklı alanda baskılarla ve haksızlıklarla karşı karşıya kalmaktadırlar (Demir, Gönüllü, Altun ve Kartal, 2021).
Bu Yazıda Sizi Neler Bekliyor?
LGBTİ+ ve Her Rengi Sevmek
Dünyanın birçok coğrafyasında ötekileştirilen, ayrımcılığa uğrayan, yaşatılan haksızlıklarla mücadele eden tüm LGBTİ+ bireylerinin haklarını arama mücadelesinde onların yanında yer alıyoruz. En önemli ilkemiz olan “insana saygı” ilkesine bağlılığımızı siz sevgili okurlarımıza da hatırlatmak isteriz.
İyi hoş yanlarındayız da biz kendimizi ifade ederken doğru terimleri kullanıyor muyuz? Peki, LGBTİ+ bireyleri ne kadar iyi tanıyoruz? LGBTİ+ nedir? LGBTİ+ bireyleri daha doğru anlamak ve anlamlandırmak, “anormal” ya da “sapkın” olmadıklarını daha doğru savunabilmek için bilimsel çerçeveden temel kavramlara gelin birlikte göz atalım.
LGTBİ+ Kapsamında Kullanılan Kabul Görmüş Terimler
Bir fikri, özgürlüğü, hakkı savunabilmek için savunmaya kalktığınız şey hakkında bilgi sahibi olmak gerekir diye düşünüyorum. Tabii ki önemli olan niyet. Ama cinsel yönelim yerine cinsel tercih kavramını kullandığınızda aslında nasıl bir hata yaptığınızı fark etmeniz de bilgi eksikliğiyle pek mümkün değil. O yüzden kalp kırmadan kendimizi anlatabilmek, kaş yapayım derken göz çıkarmamak için LGBTİ+ bireyler için kullanılan ve onlar tarafından da bilimsel kanatta da kabul görmüş terimleri ve anlamlarını öğrenelim. Vaktimiz varsa da öğretelim…
Biyolojik Cinsiyet ve Toplumsal Cinsiyet
Biyolojik cinsiyet aynı zamanda; bedensel cinsiyet ya da atanmış cinsiyet olarak da kavramsallaştırılır. İnsanların doğum anında üreme organlarına bakılarak atfedilen erkek veya kadın kimliğidir. Bu kavram insanlarda vajina, penis, hormonlar, yumurta, sperm, testisler ve doğurganlık gibi bir takım anatomik faktörler kıstas alınarak tanımlanır (Altunpolat, 2017).
Biyolojik cinsiyet erkek ya da kadın olmayı biyolojik özelliklere bakarak tanımlar. Toplumsal cinsiyet ise biyolojik farklılıklardan ziyade, toplumun erkek ve kadını nasıl algıladığı, nasıl gördüğü, ne tür davranışlar sergilemesini beklediği ile ilişkilidir (Altınova ve Duyan, 2013). Toplumsal cinsiyet, içinde bulunulan kültür tarafından inşa edilen bir kavram olarak tanımlanır. Toplumsallaşmanın her aşamasında kadın ve erkek olmaya dair kültürel olarak kabul gören normlar etrafında toplumsal cinsiyet kimliği şekillendirilir (Köten ve Akdemir, 2021).
Cinsel Kimlik ve Cinsel Yönelim
Cinsel kimlik, kişinin kendisini hangi cinsiyete ait hissetmesi, hangi cinsiyet ile özdeşleştirmesi ve hangi cinsiyet üzerinden algılaması ile ilişkilidir. Cinsiyet kimliği doğumla birlikte atanan cinsiyetin ötesinde bir kavramdır. İnsanların düşüncelerini, bedenini ya da duygularını hangi cinsiyet üzerinden algıladığıdır. Kişilerin atanan cinsiyeti ve cinsel kimlikleri birbiri ile uyum göstermeyebilir (Çetinbaş, 2019).
Cinsel yönelim ise belirli bir cinsiyetteki kişi veya kişilere yönelik süregelen romantik, duygusal ve cinsel arzuyu, çekimi tanımlar. Cinsiyet kimliği insanların kendini hangi cinsiyete ait hissettiği ile ilişkiliyken, cinsel yönelim hangi cinsiyet ya da cinsiyetlere ilgi duyulduğu ile ilişkilidir. LGBTİ+ hareketin ifade ettiği üzere cinsel yönelim bir tercih değildir ve tıbbi bir tedavinin ardından heteroseksüelliğe dönüştürülemez (Altunpolat, 2017).
Eşcinsel ve Biseksüel
Eşcinsel terimi kendi cinsiyetinden bireylere yönelik romantik, duygusal ve cinsel yönelimi olan kişileri tanımlar (Kaos GL, 2020). Amerikan Psikiyatri Birliği 1973 yılında ve Dünya Sağlık Örgütü 1992 yılında eşcinselliğin ruhsal bir bozukluk olmadığına karar kılmış ve eşcinsellik hastalık kategorisinden çıkartılmıştır. 1998 yılına gelindiğinde Amerikan Psikiyatri Derneği yayınladığı bir bildiride eşcinsel bireylere yönelik “dönüştürücü” ya da “onarıcı” başlığı altında gerçekleştirilen bütün tedavilere karşı olduğu açıklamıştır. Türk Psikologlar Derneği de eşcinselliğin ruhsal bir bozukluk olmadığını, hastalık olarak değerlendirilemeyeceğini resmi olarak açıklamıştır (Soner ve Altay, 2019).
Maalesef günümüzde hala dönüştürücü ya da onarıcı tedavi adı altında hizmetler sunulmaktadır. Bu sözde tedavilerin bilimsel bir dayanağı olmadığını, LGBTİ+ bireylerin tedaviye ihtiyacı olmadığını çünkü “hastalık” kavramının yıllar önce bilimsel dayanaklarla reddedildiğini bilmenizi isterim.
Gey ve Lezbiyen
Gey, erkek eşcinseller için kullanılan kavramdır. İlk zamanlarda bu kavram, 1970’li yılların başında ortaya çıkan Gey Kurtuluş Hareketiyle birlikte “homoseksüellik”ten politik bir ayrılış adına kullanıldı. “Gey” kelimesi eşcinseller tarafından aynı cinsiyete sahip bireylerin, birbirine yönelik romantik, duygusal ve cinsel yönelimleriyle şekillendirdikleri yaşamlarını tanımlamak adına kullanıldı (Kaos GL, 2020).
Lezbiyen demek kadın eşcinseller demektir. Lezbiyenlik, bir kadının hemcinsine yönelik duygusal, romantik ve cinsel çekimini ifade eder (Çetinbaş, 2019). Kısaca Gey ve Lezbiyen terimleri eşcinseller için kullanılan bir cinsel yönelim terimidir.
Biseksüel
Kadın veya erkeklerin birden fazla cinsiyete yönelik duygusal ve/veya cinsel ilgi duyması Biseksüel oldukları anlamına gelir. Bi+ ise birden fazla cinsiyete yönelik ilgi duyan ve bu kişilerle cinsellik yaşayan bireyleri tanımlamak adına kullanılan bir çatı terimdir (Kaos GL, 2020).
Trans, Transeksüel ve İnterseks
Cinsiyet kimliği ve/veya cinsiyeti ile atanan cinsiyeti arasında uyum olmayan tüm bireyleri kapsayan çatı terim trans terimidir. Bu terimin içerisinde herhangi bir cerrahi operasyon şart kılınmamaktadır. Trans erkek; atanan cinsiyeti kadın olan fakat kendisi erkek olanları ifade eder. Trans kadın ise tam tersidir. Atanan cinsiyeti erkek olan fakat kendisi kadın olanları ifade etmek için kullanılan kavramdır. Trans, cinsel yönelimi değil cinsel kimliği ifade eden bir kavramdır. Trans bir bireyin cinsel yönelimi gey, biseksüel, heteroseksüel, biseksüel gibi yönelimler olabilir (Arayıcı, 2019).
Transseksüel, Trans kavramının aksine çatı bir terim değildir. Çoğunlukla tıp uzmanlarının kullanmayı tercih ettiği bir terimdir. Beden uyum operasyonu, hormon terapisi gibi tıbbi operasyonlara niyetli ya da başvuran insanları tanımlamak için kullanılır (Kaos GL,2020).
İnterseks kadın ya da erkek sınıflandırmasına katı bir biçimde uymayan kişileri ifade eder. Her iki sınıflandırmaya da giren cinsiyet özellikleri ile doğan kişileri ifade eder. Aynı zamanda insanların erkek ve kadın dışında cinsiyet özellikleriyle de var olabildiğine dair fiziksel gerçeği göstermektedir. Bireyin interseks olduğu yaşamının farklı evrelerinde görülebilir hale gelebilmektedir (Bazen doğum anından itibaren, bazen çocukluk yaşantısında, bazen ergenlikte, bazen ise yetişkinlikte.) (Ghattas, 2016).
Gökkuşağı, alkım ya da alaimisema olarak da kavramsallaştırılır. Güneş ışınlarının yağmur damlalarında ya da siste kırılmasıyla oluşan yay şeklinde ışık tayfıdır. Son derece “normal” meteoroloji olaylarından biridir. Yedi rengi vardır. Hepsi de birbirinden güzeldir…
Editörün Önerisi: Buraya kadar gelmişken okumadan gitmeyin dediğim bir yazı var… Toplumsal Cinsiyet ve Reddetmenin Yolları. Yeni renklerde görüşmek üzere.
Bu yazılı içerik Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir.
Kaynakça
Altınova, H, Duyan, V. (2013). Toplumsal Cinsiyet Algısı Ölçeğinin Geçerlik Güvenirlik Çalışması. Toplum ve Sosyal Hizmet, 24 (2), 9-22.
Altunpolat, R. (2017). LGBTİ’lere Yönelik Ayrımcılığı Tarihsel ve Politik Temelde Kavramak. Mesleki Sağlık ve Güvenlik Dergisi (MSG), 17(64), 2-14.
Arayıcı, Ö. (2019). Cinsiyet Ayrımcılığının ve Ötekileştirme Pratiklerinin LGBTİ+’in Cinsiyet Algısına Etkisi: İstanbul ve İzmir Örneği. (Yüksek Lisans Tezi). Celal Bayar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Manisa.
Çetinbaş, T. (2019). Cinsiyet Kimliği Ayrımcılığı ve Ana Akım Medyada Görünmezlik: Trasgender Ölümleri (İntiharları, Cinayetleri). (Doktora Tezi). Yeditepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, İstanbul.
Demir, B., Gönüllü, H. J., Altun, H., Kartal, S. Z. (2021). Heteroseksüel Sistem İçerisinde Cinsel Yönelim ve Cinsiyet Kimliği Temelli Sosyal Dışlanmaya Maruz Kalan LGBTİ+ Bireylerinin Psikososyal Yaşamları. Sosyal Hizmet “Social Work”, 50-69
Ghattas, D. C. (2016) İnterseks Bireylerin İnsan Haklarını Savunmak, Nasıl Yardım Edebilirsiniz?. Ankara: Ayrıntı Basımevi.
Kaos GL. (2020). Sıkça Sorulan Sorular. Ankara.
Köten, E. ve Akdemi̇r, H. (2021). Rap Müzikte Toplumsal Cinsiyet Temsilleri: Toplumsal Cinsiyet Klişeleri, Hegemonik Erkeklik ve Cinsiyetçilik. Lectio Socialis, 5 (1), 43-59
Soner, G., Altay, B . (2019). Eşcinsel ve Biseksüel Bireylerin Sağlığı ve Hemşirelik Bakımı. Süleyman Demirel Üniversitesi Sağlık Bilimleri Dergisi, 10 (4), 454-459
İzmit | Kıbrıs
LAÜ | Psikoloji