Depremde sonrasında psikolojik ilk yardım konusuna girmeden önce Psikoloji Arşiv olarak, Kahramanmaraş’ta gerçekleşen 7.4 şiddetindeki deprem için etkilenen herkese ve yakınlarına geçmiş olsun dileklerimizi iletiyoruz. Depremi yaşayan veya şu an hassas bir durumda olduğunu hisseden herkesten, psikolojik anlamda kendilerini zorlamamaları için deprem video ve fotoğraflarından uzak durmalarını rica ediyoruz.
Depremde binalar, yollar, ağaçlar hasar alabilir, yıkılabilir. İnsanlar da depremde pek çok farklı şekilde fiziksel hasar alabilir. Peki ruh sağlığı? Deprem gibi doğal afetler bireylerde travmatik etki yaratabilir hatta travma sonrası stres bozukluğuna dönüşebilir. Bu nedenle ruh sağlığı da göz ardı edilmemelidir. Afet sonrası verilecek ilk psikolojik destek önemlidir. Deprem sonrasında psikolojik ilk yardım nasıl yapılır? Bu önemli sorunun cevabı için buyurun yazıya.
Bu Yazıda Sizi Neler Bekliyor?
Afet Nedir?
Belirli bir bölgede görece aniden oluşan, kolektif strese sebep olan, önemli derecede maddi veya manevi kayba sebep olan, toplum yaşantısını ve günlük rutin akışı sekteye uğratan olaylar afet olarak adlandırılabilir. Afet, kişinin baş etme stratejilerinin, problemi çözmede kullandığı kaynakların yetersiz kalmasına sebep olabilir.
Afetler; doğa kaynaklı veya insan veya teknoloji kaynaklı olmak üzere iki kolda ele alınır. Deprem bir doğal afettir ancak benim şahsi görüşüm, yıkıma sebep olmayacak şiddette bir depremde dahi can kaybının olmasına sebep olan binalarla insan kaynaklı bir tarafının da olduğu yönünde.
Deprem Sonrasında Kimler Psikolojik Hasar Görme Riskine Sahiptir?
Depremde; depremi yaşamış, depremde kişisel zarar görmüş ya da depremde yakınını kaybetmiş kişiler psikolojik ve fiziksel olarak etkilenebilir. Ayrıca enkaz altında belirli bir süre beklemek zorunda kalmış depremzedelerin ciddi travmatik belirtileri olabileceğinden mutlaka psikolojik destek almaları gerekmektedir.
Bunların yanı sıra; depremde mal varlığı zarar görenler, mal varlığını kaybedenler, arama kurtarma ekiplerinde görev aldığı için enkaz alanlarıyla ve depremzedelerle birebir temas kurmuş kişiler de psikolojik hasar almış olabilir.
Hep söylenen ancak maalesef kulak arkası edilen bir diğer risk grubu ise dolaylı olarak travmatize olan kişiler. Depremde çekilmiş videoları, deprem fotoğraflarını, ses kayıtlarını izleyen ve dinleyen kişiler, enkaz ya da arama-kurtarma çalışmalarını her an canlı takip eden kişiler… Muhabir ve kameramanlar…
Deprem gibi travmatik olayların belirgin özellikleri…
- Önceden tahmin edememe
- Kontrol edilemez olma
- Zarar görebilir varlıklar oluşumuzu fark etme
- Yaşam ve dünya ile ilgili beklentilerin, yaşam süresine dair planların sarsılması
Deprem Sonrasında Görülen Yaygın Tepkiler
Deprem gibi afet olayları sonrasında bireyler psikolojik sarsılmanın sonucu olarak bazı yaygın belirtileri gösterebilirler. Ayrıca depremde şiddetli etkilenmiş kişiler afet sonrasında bazı psikolojik rahatsızlıklar da gösterebilir. Örneğin travma sonrası stres bozukluğu, depresyon, anksiyete, somatizasyon sorunları ortaya çıkabilir.
Deprem sonrasında diğer afet olaylarında da olabileceği gibi bireyler; duygusal, psikolojik, davranışsal, bilişsel, fiziksel ve sosyal tepkiler gösterebilirler. Kişilerin normal hayatlarına dönebilmeleri ve afetin hasarını geride bırakabilmeleri için depremde psikolojik ilk yardım sağlamak önemli bir husustur. Ama öncelikle bu tepkileri tanımamız gerekir.
- Duygusal Tepkiler: Şok, öfke, çaresizlik, boşlukta hissetme, aşırı korku hali, suçluluk, utanç, ümitsizlik, asabiyet, karamsarlık, dissosiyasyon, değersizlik hissi.
- Bilişsel Tepkiler: dikkat ve bellek sorunları, karar vermede zorlanma, yanlış inançların geliştirilmesi, düşüncelerde düzensizlik, anıları çarpıtma, kendine saygı ve inancını kaybetme, istenmeyen ancak önlenemeyen anılara maruz kalma, ruminasyon (bilişsel geviş getirme).
- Davranışsal Tepkiler: Hatırlatıcı unsurlardan kaçınma, yerinde duramama, ani irkilmeler yaşama, denge kaybı, belirli aralıklarla gelen deprem oluyor hissi ve söylemi (artçılar nedeniyle aşılması güç olacaktır).
- Fiziksel Tepkiler: Yorgun hissetme, uykusuzluk, uyku düzeninde bozulma, vücudun farklı yerlerinde ağrılar, strese bağlı baş ağrısı, cinsel istekte azalma, iştahsızlık, sindirim sistemi sorunları, baş dönmesi, bulantı.
- Sosyal Tepkiler: Yabancılaşma, sosyal geri çekilme, kişiler arası ilişkilerde çatışmalar ve sorunlar, güvensizlik, şüphecilik, yargılayıcı ve suçlayıcı olma.
Psikolojik İlk Yardım Kimler Tarafından Nasıl Yapılır?
Bireylerin afeti yaşadığı ilk 3 gün içerisinde psikolojik ilk yardım verilebilir. Sonrasında ise kişinin durumu idrak etmesiyle orta vade destek de denilen süreç başlatılabilir. Bu kısımda psikososyal destek, psikoeğitim, kaygı yönetimini öğretmek öncelikli olur. Uzun vadede ortaya çıkan travma, kaygı ve bağlı bozuklukların tedavisi uzmanlara bırakılmalıdır.
Bu noktada EMDR, bilişsel davranışçı terapi gibi farklı teknik ve yaklaşımlarla kişinin iyileştirilmesi gerçekleşebilir. Oyun Terapileri Sempozyumu 2020’de dinlediğim Sevgili Ümran Korkmazlar EMDR ile şok döneminde de destek verilebildiğini, akut belirtilerin birkaç gün içinde ciddi derecede azaltıldığını aktarmıştı.
Psikolojik ilk yardım, tıpkı fiziksel ilk yardım gibi ilgili eğitim ve donanıma sahip herkesçe verilebilir. Önemli noktalar, aşamalar aşağıda belirtilmiştir.
Deprem sonrasında psikolojik ilk yardım amaçları :
- Psikolojik ilk yardım gönüllü herkes tarafından verilebilir.
- Temel olan etkileşim içinde olmaktır.
- Ümit ve güven duygularını yaratmak çok önemlidir.
- Destek amacıyla kaygı azaltıcı teknikler kullanılabilir. (Nefes egzersizleri, balon şişirme vb.)
- Psikolojik ilk yardım yalnızca bu teknikleri kapsamaz. Daha çok ilişki kurmayla ilgilidir. İnsanlarla ilişkilerimize bağlıdır.
- Araştırmalar kritik bir yaşam olayını atlatmada ilişkilerin ciddi önem taşıdığını belirtmiştir.
Psikolojik ilk yardım için beş prensip:
- Temel güven duygusunu yeniden oluşturma
- Sakinleştirme
- Öz yeterliliği ve toplumsal yeterliliği teşvik etme
- Umut aşılama
- Bağlantılı olma duygusunu geliştirme
Yazarın Önerisi: İleri okuma için Afetlerde Psikolojik İlk Yardım içeriğine gidebilirsiniz. Detaylı hazırlanmış bu içerik için alanımızın değerli hocalarından Sedat Işıklı ve HAMER’e teşekkür ederiz. Eğer psikolojik ilk yardım eğitimi almak ve sahada gönüllü olmak isterseniz, İzmir’de yaşanan deprem nedeniyle Kim Psikoloji tarafından bir süreliğine ücretsiz olarak sunulan psikolojik ilk yardım eğitimine katılabilirsiniz.
Kaynak: Işıklı, S. (2013). Afetlerde psikolojik ilk yardım. Hacettepe Üniversitesi Afet Araştırma ve Uygulama Merkezi. Ankara.
Bu yazılı içerik Psikoloji Arşiv Yayın İlkeleri ‘ne uygun şekilde yeniden düzenlenmiştir.
Psikolog | Daktilosever
İçerik Koordinatörü | @psikolojiarsiv
İstanbul
#Psikoloji #Gelişim #Eğitim
Emeğinize sağlık hocam,
Çok teşekkür ederim 🙂
harika içerik emeğinize sağlık